Niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową - nowo-wprowadzona do krajowego obrotu instytucja prawna regulująca odpowiedzialność sprzedawcy za "wadliwość" towarów konsumpcyjnych. Zastąpiła w tym obrocie instytucję z Kodeksu cywilnego, zwaną rękojmia za wady rzeczy sprzedanej. W odróżnieniu od dobrowolnej gwarancji komercyjnej (umownej) zwana gwarancją ustawową.
Reguluje ją Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego, stanowiąca implementację dyrektywy nr 1999/44/WE. Znajduje zastosowanie w przypadku umów sprzedaży zawieranych między przedsiębiorcą, a konsumentem, w znaczeniu ww. ustawy. Kupujący może stwierdzić niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową w okresie dwóch lat od wydania zakupionej rzeczy, przy czym na zgłoszenie tego faktu sprzedawcy ma dwa miesiące.
Niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową zerwała z pojęciem wady, zarówno fizycznej jak i prawnej. Obejmuje ona bliżej niezdefiniowane stany faktyczne i prawne, w przypadkach jednak określonych w art. 4 ust. 2 i 3 ustawy należy domniemywać, że towar wydany kupującemu jest zgodny z umową. Samo to domniemanie jest jednak wzruszalne, i kupujący mimo zaistnienia przesłanek przewidzianych w tym domniemaniu, może wykazywać, że towar jaki otrzymał jest niezgodny z umową.
Poza tym, za niezgodność z umową uważane są nieprawidłowości w montażu i uruchomieniu towaru, jeśli montażu/uruchomienia dokonywał sprzedawca bądź osoba za którą ponosi on odpowiedzialność. Takie nieprawidłowości będą również stanowić niezgodność z umową wtedy, gdy montażu/uruchomienia dokonał sam konsument, lub inna osoba, pod warunkiem jednak, że działał on w zgodzie z treścią instrukcji otrzymanej przy sprzedaży oraz że towar był przeznaczony - a przynajmniej nie było oczywiste, że nie jest on przeznaczony - do amatorskiego montażu. Sprzedawca odpowiada tutaj za błędy w instrukcji, jej niejasność, sporządzenie jej w innym języku niż polski, a także jej całkowity brak, ilekroć tylko była ona niezbędna do prawidłowego montażu/uruchomienia towaru; przy czym, dotyczy to zarówno instrukcji montażu jak i obsługi.
Do szczególnych (wyraźnie nieuregulowanych) przypadków niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową należą:
1. Tzw. aliud - wydanie towaru zupełnie innego od tego, na jaki się umówiono
2. Niedołączenie do towaru niezbędnych dokumentów, zwłaszcza instrukcji montażu i obsługi, certyfikatów bezpieczeństwa,
3. Braki ilościowe w towarze - dostarczenie mniejszej ilości rzeczy aniżeli zamówiona
4. Niekompletność towaru - brak niektórych elementów wyposażenia.
Niezgodność z umową, z racji jej elastyczności i niedookreśloności, jest instytucją bardzo niekorzystną dla sprzedawców.
W razie wystąpienia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową Konsument ma prawo do:
- żądania nieodpłatnej naprawy towaru lub
- żądania nieodpłatnej wymiany towaru na nowy,
chyba, że jest to niemożliwe lub wymaga nadmiernych kosztów; wtedy może:
- odstąpić od umowy, chyba że niezgodność jest nieistotna, lub
- żądać obniżenia ceny,
Ustawa przez nieodpłatność wymiany/naprawy rozumie zwrot kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.
Sprzedawca po otrzymaniu zawiadomienia o niezgodności towaru z umową ma 14 dni na ustosunkowanie się do niego. Brak odpowiedzi oznacza akceptację żądania konsumenta. Postanowień, z wyjątkiem skrócenia okresu odpowiedzialności do roku w przypadku towarów używanych, ustawy nie można zmienić, wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy, jeśli miałoby się to odbyć ze skutkiem na niekorzyść kupującego. To samo dotyczy wyboru prawa obcego. Możliwe jest natomiast zaostrzenie odpowiedzialności sprzedawcy, w tym per facta concludentia.
Instytucja, jaką jest niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, jest często krytykowana. Między innymi zarzuca się jej ogólnikowość i niezrozumiałość składających się na nią terminów, zerwanie z tradycyjnym, "kodeksowym", pojęciem wady fizycznej i prawnej, lakoniczne uregulowanie kwestii gwarancji komercyjnej czy umiejscowienie jej poza Kodeksem cywilnym. Z drugiej jednak strony wskazuje się również na to, że jest ona instytucją nowoczesną, wyznaczającą kierunek zmian, jakie są niezbędne w dotychczasowym polskim prawie prywatnym.
Obecnie na szczeblu rządowym toczy się też dyskusją nad koniecznością wprowadzenia zmian w obecnej treści przepisów normujących instytucję niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową.
